TIVA ÖZERK CUMHURIYETI

Tarihi Gelisim

Çin sülalesinin kayitlarina göre Tuva'lar Kirgizlar'in dogusunda, "Kiiçük Deniz"in (Muhtemelen Baykal Gölü) güneyinde ve Uygurlar'in kuzeyinde bulunmaktadir. Bugün de Tuvalar buralarda oturmaktadirlar ve buraya da Tannu-Tuva denilmektedir.Tiva Cumhuriyeti, 1914'te Ruslar tarafmdan isgal olunmus ve yeniden 1921'de Cumhuriyet olarak bagimsizligini tekrar almistir. Tannu Tuva adli Halk Cumhuriyeti yaratilmistir. 1926'da adi Tuva Halk Cumhuriyeti'ne dönüsinüstür. Ülke 17 Agustos 1944'te yeniden Ruslar tarafindan isgal olunmustur. önceleri Muhtar bölge ola-rak, 1965'ten itibarende muhtar cumhuriyet olarak yerini almistir. Halen Rusya'nin olusumunda muhtar cumhuriyet olarak yer almaktadir.

Baskenti Kizil'dir.
Ülkenin alani 170.000 km2'dir.

Nüfusu 308.557'dir. 13 küçük bölgeye (rayon) sahiptir. Ülke, Sibirya'nin güneydogusundadir. Gü-neyinde ve güneybatida Mogolistan Halk Cumhuriyeti bulunmaktadir. Nüfusunun % 64.3 Tiva'lardan, % 32'si Ruislar'dan, % 3.7'si diger milletlerden olusmustur.

Cografi Konumu

Tiva Yukari Yenisey Irmagi havzasinda yer alir. Mogolistan'a komsu olan cumhuriyetin yüzölçümü 170.500 km2dir. Bölgenin baslica yüzey sekilleri olan genis Tiva ve Todja havzalarinin sutarini Yenisey Irmaginin iki ana kolu toplar. Aralarinda kuzeybatidaki Bati (Zapadni) Sayanlar'la kuzeydogudaki Dogu Tiva dag siralari bu iki havzayi kusatir. Tiva Özerk Cumhuriyeti'nde basta baskent "Kizil" olmak üzere bcs kent ve üç kentsel yerlesme vardir.

Yönetim Biçimi

Tivalar, Soyotlar ya da Uryanhaylar olarak da bilinir, büyük bölümü SSCB'deki Tiva ÖSSC'de. küçük bir bölümü ise Mogolistan Halk Cumhuriyetinde yasayan ve Mogolcadan etkilenmis bir Tiirk dili konusan halktir. Yenisey Irmaginiii kaynak sularinin arasinda, hem Sibirya taygasinin, hem de Orta Asya bozkirlarinin özelliklerini tasiyan bir bölgede yasarlar. Geleneksel ugraslari avcilik ve çobanliktir; kollektif tarim 1950'lerin basindan bu yana önem kazanmistir.

Dari üretimi ve balikçilik öteden beri önemini korumaktadir. Geleneksel Tiva barinaklari step bölgelerine özgü yurt adi verilen keçe çadirlarla, agaç kabugundan yapilma, Sibirya'ya özgü huni biçiminde çadirlardan olusur.17. yüzyildan sonra giderek Rus kültürünün etkisinde kalan Tivalann geleneksel toplumsal örgütlenmeleri klan sistemine dayanir geleneksel dinleri ise samanizmle, Tibet Budaciliginin bazi özelliklerinin karismasindan olusmustur. Günümüzde Rusya Fedarasyonu'nda yaklasik 180 bin, Mogolistan Halk Cumhuriyetinde ise 24 bin kadar Tiva yasamaktadir.

Egitim ve Kültür

Tiva'da 157 ortaokulda (6.600 ögrencisi), 6 teknik okulda (4.000 ögrenci), 1 üniversitede (2900 ögrencisi) bulunmaktadir. Yilda,Tiva dilinde çok sayida kitap, 2 dergi, 5 gazete yayinlanir. Her 10 bin kisiye 36 doktor düsmektedir. Saglik hizmetleri devletin tekelindedir.

Dil
Tiva yazi dili Latin harfleri esasina göre düzenlenmistir, fakat 1941'de diger Türk sivelerinde oldugu gibi Tiva'ca için de Kiril harfleri kullanilmistir. Tiva halkinin en önemli destani olan "Keser" 1963 yilinda yayinlanmistir.

Din
Tivalilar eski Türkler gibi Samanist iken sonralari Mogolistan'm tesiri ile Lamaizm dinine de ilgi duymuslardir.

Ekonomik Yapisi

Tiva'nin önemli ekonomik zenginlikleri ender bulunan madenleri, kömür, demir, civa, altin'dir. Tiva'nin ekonomisinde tarim sektörü agirliklidir. Burada 115.000 ton hububat elde edilir. 27.000 lon pataies üretilir. Hayvancilik da önemli yer tutar. Tiva'da 1.229.000 küçükbas hayvan, 201.000 büyükbas hayvan yetistirilmektedir. Sanayide önemli yeri hammadde çikarilmasi faaliyetleri almaktadir. Bununla beraber kereste imalati, gida maddeleri üretimi, hafif sanayinin bazi kollan